Gjatë një vizite në Riad, Presidenti amerikan Donald Trump shprehu admirimin e tij për Princin e Kurorës së Arabisë Saudite, Mohammed bin Salman:
“Më pëlqen shumë. Prandaj japim kaq shumë, e di? Shumë. Të pëlqej shumë,” tha Trump.
Ndryshe nga Trump, Bin Salman nuk u zhyt në të njëjtën retorikë emocionale, por zgjodhi të përgjigjej me hapa konkretë, përmes investimeve. Ai premtoi të investojë mbi një trilion dollarë në Shtetet e Bashkuara gjatë mandatit të Trump.
Ndërrimi i dhuratave, investime në këmbim të lehtësimit të sanksioneve
Ky zotim i madh ekonomik solli një kthesë të rëndësishme diplomatike. Princi i Arabisë Saudite u përfshi drejtpërsëdrejti në organizimin e një shkëmbimi historik mes Trumpit dhe presidentit sirian Ahmad al‑Sharaa. Ky akt u ndihmua edhe nga njoftimi për heqjen e sanksioneve ndaj Sirisë, në fuqi që prej vitit 2011.
Të hënën e kaluar, Trump e mbajti fjalën: ai nënshkroi një urdhër ekzekutiv për heqjen e sanksioneve ndaj “entiteteve thelbësore për zhvillimin e Sirisë, funksionimin e qeverisë së saj dhe rindërtimin e strukturës sociale,” sipas Departamentit të Thesarit të SHBA-ve.
Lehtësimi i këtyre sanksioneve hap rrugën për rifillimin e rimëkëmbjes ekonomike të Sirisë. Tani Qeveria siriane mund të nënshkruajë marrëveshje me kompani dhe investitorë të huaj, që deri më tani mund të operonin vetëm për ndihma humanitare.
Rindërtimi dhe investimet e huaja
Me heqjen e sanksioneve, Siri përballet me sfida masive: nevoja për investime llogaritet të jetë 250–300 miliardë dollarë. Burime të rëndësishme financimi pritet të vijnë nga Arabia Saudite, Katar, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Turqia. Më pas, do të kontribuojnë edhe institucione financiare ndërkombëtare me hua dhe grante gjatë dekadës në vijim.
Siria tashmë po promovohet si “vend me mundësi në Lindjen e Mesme”. Turqia ka filluar të kthejë refugjatët sirianë (më shumë se 3 milionë), Egjipti planifikon furnizim me gaz, ndërsa Katari synon të sigurojë gaz përmes një tubacioni në Jordani. Jordania është duke përgatitur t’i shesë elektricitet Sirisë dhe më pas Libanit. Iraku dhe Libani po shqyrtojnë rivënien në punë të naftës nga Kirkuku nëpër Sirinë e deri në Tripoli.
Në të njëjtën kohë, kompanitë e huaja të naftës, kryesisht amerikane po planifikojnë zhvillimin e fushave në veri të Sirisë. Aktualisht këto janë nën kontrollin e forcave kurde, por një marrëveshje mes al‑Sharaa-s dhe komandantit kurd Mazloum Abdi parashikon transferimin e tyre te shteti sirian.
Ky “bonanzas” ekonomike, ende teorike, pritet të përballet me sfida diplomatike dhe politike që do përcaktojnë nëse Siria do të bëhet një qendër rajonale. Zanafilla e debatit duket se është marrëveshjet Siri–Izrael, veçanërisht roli i Turqisë në to.
Turqia, Izraeli dhe sfida e marrëdhënieve rajonale
Qeveria turke pas dështimit të regjimit të Assadit, ka kërkuar që Izraeli të ndalojë operacionet ushtarake mbi hapësirën ajrore siriane dhe të tërhiqet nga Golanit Lindor dhe jug-Sirisë. Megjithatë tensionet kanë ulur shpejtësinë që pas një sulmi të Izraelit ndaj bazave siriane pranë zonave të planifikuara turke tensioni u ul pasi pala turke dhe izraelite, me ndërmjetësim të Azerbajxhanit, krijuan një mekanizëm për koordinim ushtarak. Megjithatë, mosbesimi mbetet.
Turqia, sot një faktor kyç në Pallatin Presidencial të Sirisë, po ndihmon Al‑Sharaa-n në formimin e ushtrisë kombëtare dhe ka premtuar t’i dërgojë armatime. Burime turke njoftojnë se po negocion ndërtimin e fabrikave ushtarake në Siri, së bashku me ndërtim dhe infrastrukturë.
Po ashtu, diskutimet për përfshirjen e Sirisë në Marrëveshjet e Abrahamit (normalizim me Izraelin) përmes marrëveshjeve të përkohshme për koordinim të sigurisë kanë shqetësuar Ankaranë. Turqia frikësohet nga një normalizim Izrael–sirian që prish balancat etnike, përfshirë minoritetin druz, dhe krijimin e raportit patronazhiyo midis Izraelit dhe kurdëve.
Një diplomat turk i lënë anonimitetit i tregoi gazetës Haaretz:
“Erdogan po kupton që mund të humbasë statusin e vetëm pronari në Siri që mund të diktojë lëvizjet e al‑Sharaa-s … një përplasje me politikën e Trumpit nuk është e dëshirueshme.”
Për më shumë, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, që ndihmuan Turqinë të kalojë krizën ekonomike me miliarda dollarë investime, mund të kërkojnë një përgjigje politike në Siri, thotë diplomati.
Gjithashtu, Turqia ka propozuar të marrë përgjegjësinë për luftën kundër ISIS-it në Siri në vend të forcave kurde, duke “liruar” SHBA-të nga mbështetja për to, a cila është provokuar përplasje në marrëdhëniet dypalëshe.
Sfida e re territoriale dhe roli i al‑Sharaa-s
Rrjeti i interesave të Sirisë, siç u përshkrua nga diplomati, e vendos Erdogan-n “midis armiqësisë ndaj Izraelit dhe ambicies për të qenë aktor kryesor në formësimin e politikës së Trumpit”. Një rezultat i mundshëm është përmirësimi i marrëdhënieve Turqi–Izrael, në këmbim të avantazheve diplomatike prej lidhjes së ngushtë me Trumpin.
Megjithatë, është e udhës që tani të presim për kontratat zyrtare me Sirinë e pastaj të vlerësojmë nëse do të arrijë.
Al‑Sharaa mbahet si partner kyç në hartën e influencës rajonale, por vendimet e tij varen nga forca më të mëdha jashtë. Një tjetër çështje e rëndësishme është zgjidhja e konfliktit territorial Izrael–Liban:
Në marrëveshjen e armëpushimit përfshihen 13 pika kontakti, mes tyre të statusit të “fermerive Shebaa” territor që Izraeli dhe OKB e konsiderojnë sirian, ndërsa Libani pretendon sovranitet mbi to. Libani ka kërkuar nga Bashar al‑Assad një dokument që vërteton sovranitetin libanez. Mos-marrëveshja ndër vite ka qenë absolute. Në diskutimet e ardhshme, al‑Sharaa do të luajë një rol vendimtar në këtë çështje të hollësishme por me rëndësi strategjike.
