The Guardian
Gjatë gjashtë muajve të fundit, Donald Trump është akuzuar se po tërheq shpejt demokracinë më të madhe në Amerikë drejt autoritarizmit. Tani, presidenti amerikan duket i vendosur të minojë edhe demokracinë e dytë më të madhe në rajon.
Që nga fillimi i korrikut, Trump ka nisur një sulm të jashtëzakonshëm ndaj institucioneve braziliane, duke vendosur tarifa prej 50% mbi importet nga Brazili dhe duke vendosur sanksione ndaj një gjyqtari të Gjykatës Supreme, pjesërisht si hakmarrje për atë që ai e quajti përndjekje politike ndaj aleatit të tij, Jair Bolsonaro, i cili po përballet me gjyq për pretendimet se ka organizuar një grusht shteti të dështuar.
“Rrallë që nga përfundimi i Luftës së Ftohtë Shtetet e Bashkuara kanë ndërhyrë kaq thellë në një vend të Amerikës Latine,” deklaroi javën e kaluar revista The Economist.
“E ndjej dhimbjen për brazilianët,” tha Steven Levitsky, politolog në Universitetin Harvard dhe bashkautor i librit bestseller Si Vdes Demokracia (How Democracies Die), që trajton erozionin demokratik.
“Kjo është një forcë politike shumë autoritare që po i shkakton dëme të mëdha institucioneve dhe të drejtave demokratike të vendit tim dhe do doja që të ndalonte këtu. Më dhemb të shoh edhe qeverinë amerikane duke dëmtuar institucione demokratike në vende të tjera,” shtoi ai.
Shtetet e Bashkuara kanë një histori të turpshme ndërhyrjesh në Amerikën Latine përmes grushtesh shteti të mbështetura nga CIA dhe ndërhyrjesh ushtarake. Por Levitsky tha se nuk kishte parë kurrë më parë që politika tregtare të përdoret si armë në këtë mënyrë: “Brazilianët kanë punuar breza të tërë për të ndërtuar sistemin më të fortë dhe më demokratik që kanë pasur ndonjëherë dhe kjo sulm i papërgjegjshëm dhe i lehtë ndaj institucioneve demokratike më dhemb shumë.”
Përpjekja e Trump për të ndihmuar Bolsonaro të shmangë drejtësinë për grushtin e supozuar të shtetit në 2022, duke ushtruar presion mbi qeverinë dhe Gjykatën Supreme të Brazilit, ka entuziazmuar mbështetësit e ish-presidentit. Ata e shohin Trumpin si shansin më të mirë të Bolsonaro-s për të shmangur burgun kur gjykata do të shpallë verdiktin në javët në vijim.
Por ndërhyrjet e Trump kanë zemëruar miliona brazilianë nga të gjitha spektrat politike, të cilët i konsiderojnë si një manipulim të papranueshëm të huaj për të nënshtruar demokracinë e tyre, 40 vjet pasi ajo u rikthye pas dy dekadash diktature.
“Në kohët e vjetra dërgonin marinsat. Tani vendosin tarifa,” tha Rubens Ricupero, ish-ministër i Financave dhe ambasador në Uashington, i cili parashikon se sjellja e Trump do të shkaktojë një valë nacionalizmi anti-amerikan.
Marcelo Rubens Paiva, shkrimtar dhe aktivist për demokracinë, i cili humbi babain e vrarë gjatë diktaturës braziliane (1964-85), e quajti ndërhyrjen e Trumpit “plotësisht të padenjë” dhe frut i “një njeriu që ndihet si Napoleon dhe dëshiron që bota të tërhiqet përpara tij në gjunjë.”
Vëzhguesit janë të ndarë mbi motivet që nxisin sulmin e Trump ndaj institucioneve dhe qeverisë së zgjedhur demokratikisht të Brazilit, të cilën Shtëpia e Bardhë e ka cilësuar javën e fundit si kërcënim për “sigurinë kombëtare, politikën e jashtme dhe ekonominë e SHBA-së.”
Disa dyshojnë se Trump synon të zgjerojë aksin e djathtë pro-Trump në Amerikën Latine aktualisht të udhëhequr nga Javier Milei në Argjentinë dhe Nayib Bukele në El Salvador duke ringjallur karrierën në zbehje të Bolsonaro-s dhe ndoshta duke e kthyer populistin e djathtë në pushtet në zgjedhjet presidenciale të vitit të ardhshëm.
Të tjerë e shohin fushatën presionuese të Trump pro-Bolsonaro si një maskë për qëllimet e tij të vërteta: avancimin e interesave ekonomike të SHBA-ve dhe veçanërisht të gjigantëve të teknologjisë që dëshirojnë të shmangin rregullimin në tregun e pestë më të madh online në botë.
Levitsky ofroi një shpjegim më të thjeshtë. Sulmi i Trump është produkt i një presidenti që vepron si “diktator klasik i vogëlshkallë i shekullit të 20-të”, si Rafael Trujillo i Republikës Domenikane apo Anastasio Somoza i Nikaraguas.
“Trump qeveris në të njëjtën mënyrë. Thesari ishte për ta. Politika tregtare ishte për ta. Politika e jashtme ishte për ta. Ushtria ishte siguria e tyre personale. Kështu e sheh Trump qeverisjen. Ai përdor instrumentet politike për qëllime personale dhe politike,” tha Levitsky.
“Nuk ka strategji ekonomike këtu. Shumë qartë nuk ka as strategji të jashtme. Por familja e Bolsonaro-s është futur në rrethin e brendshëm të Trump dhe e ka bindur atë se situata e Bolsonaro-s është e ngjashme me e tij në 2020, pasi humbi zgjedhjet ndaj Joe Bidenit.
Trump beson, gabimisht, se ka qenë subjekt i një gjuetie shtrigash dhe është bindur nga djemtë e Bolsonaro-s se edhe Bolsonaro, ashtu si ai, është subjekt i një gjuetie shtrigash. Dhe ai po përdor politikën e jashtme amerikane, në mënyrë tragjike dhe qesharake, për të ndjekur kapriçot e tij personale,” tha Levitsky.
Ekspertët dyshojnë se Trump do të ketë sukses. Bolsonaro, i ndaluar tashmë të kandidojë deri në vitin 2030, pritet të marrë një dënim të rëndë kur përfundojë gjyqi për grushtin e shtetit. Bolsonaro mohon akuzat, por ka pranuar se ka konsideruar “mënyra alternative” për të ndaluar marrjen e detyrës nga fituesi i zgjedhjeve të vitit 2022, Luiz Inácio Lula da Silva.
Paiva beson se Trump donte që Bolsonaro të siguronte të njëjtën paprekshmëri që ai vetë pati pas përpjekjes për të rrëzuar rezultatin e zgjedhjeve të vitit 2020. Por kjo strategji duket se po i kthehet kundër.
Shenjat e para tregojnë se Presidenti Lula është fuqizuar nga ky përplasje me Trump, ndërsa familja Bolsonaro, për të cilën shumë fajësojnë për bindjen e Trump që të godasë ekonominë dhe institucionet braziliane, ka pësuar një reagim të fuqishëm publik. Në një editorial të fundit, gazeta konservatore Estado de São Paulo deklaroi: “Emri i Bolsonaro-s është tashmë regjistruar në panteonin e tradhtarëve më të mëdhenj që kjo komb ka parë ndonjëherë.”
“Mendoj se Bolsonaro ka varrosur karrierën e tij politike,” përfundoi Paiva.
